Wat is een prototype? (2024)

Leestijd: 8 min.

Een prototype is een vroeg voorbeeld van een product. Het is een ‘tastbaar’ model waarmee je het nieuwe productconcept, dienst of proces wilt testen.

Het doel van een prototype is om een tastbaar model te hebben van de oplossingen voor de problemen die al zijn gedefinieerd en besproken door de ontwerpers tijdens de concept/idee-fase.

Je maakt een prototype voor jezelf, het team en de klant of gebruiker. Het doel is namelijk inzichten te krijgen en te verstrekken over het concept. Daarbij kijkt men naar de mogelijke klantwaarde van het concept, (technische) haalbaarheid en gebruik je de feedback om te verbeteren.

Mensen hebben behoefte aan visuele informatie. Vaak geeft het zichtbaar en tastbaar maken van een concept inzichten hoe het er uit kan zien en wat er wegegelaten of toegevoegd zou kunnen worden. Hierdoor krijgen gesprekken meer diepte krijgen en kan de klant of gebruiker de eerste feedback geven.

Prototypen worden in verschillende omgevingen gebruikt, het is immers een essentiële stap in het ontwerpproces. Concepten of ontwerpen worden eerst getest, voordat je verder gaat met je ontwikkeling en daarmee grote investeringen gaat doen. Voorbeelden zijn de auto industrie, architecten en it-ontwikkelingen etc.

Om de spraakverwarring te verminderen even een woordwolk passend bij een prototype:

Positie in productontwikkeling

Theoretisch benaderd is een prototype de tweede stap in productontwikkeling, na een Proof of Concept en voor een pilot. Let wel, dit is slechts een kader om de verschillen in productontwikkeling duidelijk te maken.

Een prototype overbrugt het gat tussen het mentale aspect en het fysieke aspect. Kortom, van een idee naar een ruw basisproduct.

Zoals je zult begrijpen komt het prototype tot stand na de PoC. Een PoC is de concept- en idee fase. In het ontwerp voor het prototype zijn dus al veel oplossingen voor eerder voorziene problemen meegenomen. Een prototype is dus een veronderstelde oplossing van de ontwikkelaars.

Prototypen bestaat al eeuwenlang, denk bijvoorbeeld maar eens aan het ontwikkelen van wapens. Het moment van het inzetten van de methodiek van een prototype blijft vroeg in het ontwikkelproces, maar de wijze waarop is wezenlijk veranderd.

Eerst zal getracht worden om de uitgangspunten van een prototype te beschrijven om daarna de agile werkwijze te koppelen. Een prototype is bijvoorbeeld een onderdeel van design thinking, maar daar gaat dit artikel niet verder op in.

Voordelen prototype

Het belangrijkste voordeel is dat men in een vroege ontwikkelfase van het product de belangrijkste hypotheses over het product gaat testen.

Een prototype doorbreekt de traditionele gedachte van het doorvoeren van een hele ontwerp cyclus op basis van input, gedachte of een aanname aan het begin van het proces. Een proces waarbij men uit blijft gaan van een zelf bedachte oplossing voor een mogelijk klantprobleem.

Tegen lagere kosten en in minder tijd bouw je een passend product(concept) die je verder kunt uitbouwen.

Wanneer gebruik je een prototype?

Het antwoord is: zodra het mogelijk is. Je kunt direct beginnen met een low fidelity benadering en dan verder gaan. Het begrip Low fidelity wordt straks toegelicht.

Een prototype heeft namelijk als doel om te bepalen of er vraag naar jouw product is. Toch zijn er een aantal elementen te benoemen die je dient te herkennen als trigger.

1. Een nieuw concept

Dit is en blijft de basis om na te denken over een prototype, zodra je een idee of concept hebt wil je heel veel vragen stellen. Deze vragen wil je zorgvuldig toetsen. Dit gaat het beste met een voorbeeld van het product of dienst en in gesprek met de klant of gebruiker.

Vermoedelijk heeft het team meer vragen dan antwoorden. Het is de kunst om de juiste vragen te stellen, maar hoe meer vragen beantwoord worden des te beter de noodzakelijke aanpassingen zullen zijn.

De mate van complexiteit van het concept is hier sterk aan gerelateerd.

2. Complexiteit

Een van de kenmerken van een ontdekkingsreis is dat er zo verschrikkelijk veel mogelijkheden zijn. Welke afslagen neem jij, welke wil de gebruiker graag zien? Complexiteit ontstaat door de omgeving, maar vertaald zich in features die je wel of niet meeneemt. Een prototype zorgt er voor dat je belangrijke afslagen toetst of (on)bewust overslaat of juist niet.

3. Verschillende inzichten testen

Je herkent het vast wel, in het team zijn meerdere oplossingen bedacht voor hetzelfde concept, maar waar kies je nu voor?

Laat dat maar over aan de klant. Waarom test je niet verschillende varianten en kijk je welke feedback je ontvangt. Zolang je je baseert op goede en verschillende hypotheses krijg je de beste inzichten.

De voorwaarde dat een prototype gericht dient te zijn op later klantwaarde te kunnen bieden blijft vanzelfsprekend overeind.

Complexiteit

Prototypen variëren in complexiteit. Van een eenvoudige webpagina tot en met complexe zaken, bijvoorbeeld een machine opstelling.

De meeste organisaties starten heel eenvoudig en vervaardigen daarna steeds complexere prototypes. Heel logisch, want door te doen leert men en is men steeds beter in staat om de vervolgstapjes te definiëren.

Bij het hanteren van een prototype komen veel eerder inzichten tot stand. En daar is een heel simpele verklaring voor: toon een vroege versie van het product of dienst en bespreek deze. Het gesprek gaat tussen ontwerpers onderling en door in gesprek te gaan met gebruikers voor echte feedback. Denk daarbij ook aan het feedback ophalen bij stakeholders.

Dankzij prototypes hoef je niet meer te wachten op het eindproduct. Je krijgt direct bij het tonen van het prototype de eerste feedback van je eindgebruikers. In de prototype fase kan je dan bijvoorbeeld tonen hoe de gebruikersinterface eruit ziet en daar feedback op krijgen.

Energie

Een prototype brengt veel energie, men is veelal bezig met het verkennen van onbekend terrein. De daarbij behorende dynamiek vinden velen heel prettig.

Een prototype wordt vrijwel altijd als uitdagend gezien. Alle disciplines, zoals management, marketing en distributie kijken graag mee om te bepalen welke impact het prototype zou kunnen hebben op de klant en hun werk.

Software ontwikkeling

Hoe gek het ook klinkt, bij software ontwikkeling is het technische aspect van een prototype veelal beperkt. De focus ligt bij een prototype vaak op gebruikerservaring. De techniek kan vervolgens in stukjes worden geknipt. Echter daar zijn vanzelfsprekend ook weer diverse niveaus in, deze worden zo direct beschreven in de soorten prototypes.

Toch zijn prototypes essentieel voor product teams en startups. Dankzij prototypes begin je de ontwikkelfase al met feedback. Je voorkomt dat er niet geschikte producten worden ontworpen omdat er geen vraag naar is. Het biedt je de kans om te zien waar mogelijke tekortkomingen zijn en daarvoor nieuwe oplossingen aan te dragen.

Het mooiste voorbeeld blijft toch wel SpaceX. Een fors aantal ‘mislukte’ prototypes heeft geleid tot prachtige eindproducten. Men heeft geleerd en verbeterd.

In vrijwel alle IT-omgevingen zie je dat een prototype mede wordt ingezet om commitment te krijgen voor de vervolgstap.

Soorten prototypes

Welke vorm van prototype je ook wilt inzetten, het advies is om je te houden aan één basisregel: in een prototype neem je alleen zaken mee die toegevoegde waarde zouden kunnen bieden. Als het van geen belang is, laat je het achterwege. Als het overduidelijk is, besteed je er geen of nauwelijks aandacht aan.

Bij prototype worden drie niveaus worden gehanteerd: low fidelity, medium fidelity en high fidelity. Net als bij een Minimum Viable product!

In het MVP-artikel zijn de verschillende fidelity’s zeer uitgebreid beschreven. De fidelity soorten van prototype worden beperkt toegelicht.

1. Low fidelity prototype

De low fidelity bestaat uit post-its en papieren schetsen. Denk eens aan een schets van een wolkenkrabber met planten.

Het is namelijk een manier om in hoofdlijnen het basisconcept te testen. De focus ligt dan op samenwerken op een hoger abstractieniveau, je hanteert bijvoorbeeld brainstorm technieken die zich op de hoofdlijnen van het concept richt en nog niet te diep het design in gaat.

Kortom, wat je de gebruiker bij low fidelity laat zien zijn: layout, kernfuncties en features. Overzichtelijk gebracht en veelal op papier.

2. Medium fidelity prototype

Medium fidelity toont de benadering van het design m.b.t. architectuur en user flows. De user experience, waarbij de gebruikersstromen visueel in orde zijn en de features deels zijn uitgewerkt. Het is nog een beperkende weergave van de informatiearchitectuur, want de weergave is vaak in zwart-wit versie. Overigens wordt deze vorm van prototypen ook vaak wireframes genoemd.

Je toont en begeleid de gebruiker stapsgewijs in bijvoorbeeld de toekomstige werkwijze volgens het prototype.

Dit ziet er bij softwareontwikkeling bijvoorbeeld uit als de navigatie van scherm naar scherm. Bij een wolkenkrabber krijg je een indruk hoe het gebouw eruit ziet tot en met de beplanting aan het gebouw.

3. High Fidelity prototype

De high fidelity prototype is de laatste stap voor de ontwikkeling. Dit type prototype is bijna het eindproduct. Hanteer daarbij bijvoorbeeld de Wysiwig-gedachte: What you see is what you get.

Het is een visueel ontwerp met de te verwachten kleuren en typografie. Het concept is vrijwel volledig uitgewerkt en soms al geschikt om een gebruikerstest mee te doen. Sommige organisaties verwachten bij een HiFi prototype een versie waarbij de navigatie echt werkt, dit is echter per organisatie verschillend.

Vanzelfsprekend is het van belang dat je de juiste fidelity op het juiste moment inzet.

Tussenstap naar agile denken

In een traditionele omgeving wordt een prototype als een benodigde fase in een ontwikkelingsproject gezien om klant inzichten naar voren te halen . Dat is een mooie stap naar agile denken, maar toch is deze gedachte nog niet voldoende.

Want, hoewel het beschreven concept volledig in een agile omgeving past ontbreekt dan de incrementele aanpak. Zoals verondersteld mag worden, gaat agile uit van een iteratief proces

Als een concept bedacht wordt, kan elk onderdeel direct worden ontwikkeld, getest en als increment worden toegevoegd aan het product. Bij zeer grote onzekerheid krijg je dan een eerste versie te zien, om de discussie naar een ander niveau te brengen.

In de hiervoor beschreven traditionele benadering zal een prototype niet ingezet worden als een tussenstapje, waarvan men op voorhand al weet dat dit niet tot een eindproduct zou kunnen leiden.

Binnen agile werken zie je echter wel tussenvormen die nooit bedoeld zijn om in het eindproduct terecht te komen. Een ‘quick and dirty’ oplossing om iets specifieks uit te testen.

Wat je veel ziet is dat prototypen inmiddels een onderdeel is in een agile ontwikkelmethodiek. Een bekend voorbeeld is Design Thinking.

Is het jou ook weleens opgevallen dat er sprake is van een behoorlijke spraakverwarring. Wat is het verschil tussen een MVP en een Prototype? Is een prototype dan soms een onderdeel van een MVP?

Agile principes

Ook bij het starten met een prototype zijn een aantal agile principes die direct kunnen worden toegepast. Een aantal voorbeelden:

Iedereen spreekt begrijpelijke taal.
Je spreekt zo snel mogelijk met de klant, je moet er natuurlijk wel klaar voor zijn.
Doe een prototype op het juiste moment, helaas starten nog steeds prototypes zonder een probleemonderzoek.
Natuurlijk ben je ‘verleidt’ door het fantastische idee, maar durf ook te stoppen als er niet voldoende klantwaarde tot stand komt?
Durf te falen, je wilt leren van fouten of verkeerde aannames.
Test op een open manier, je test mogelijkheden. Je stuurt niet op de uitkomst.
Knip complexe uitdagingen op in meerdere prototypes, die te testen zijn.
Je kiest de juiste fidelity op het juiste moment.
Design is leuk, maar mag in de meeste gevallen niet te veel tijd kosten.
Een prototype hoeft niet perfect te zijn.
Richt je op het minste aantal stappen om een taak te volbrengen.

Accepteer niet dat je ‘ontmoedigd’ bent als een prototype niet brengt wat je had gehoopt. Dat doet minder pijn, dan dat je een product op de markt zet en dat er dan pas blijkt dat er geen vraag naar is.

Rapid Prototyping

Wellicht heb je al eens gehoord van de term Rapid Prototyping. Rapid Prototyping is een methode om van driedimensionale CAD-data een tastbaar schaalmodel of prototype te maken.

Dit is een ontwikkeling om prototyping van fysieke producten nog meer te versnellen. Door o.a. 3D-printing is deze stap voor velen binnen bereik gekomen.

Het interessante aan rapid prototyping is dat prototypen gebruikt zou kunnen worden als een wegwerpartikel. Je maakt, je test en je maakt een nieuwe. Dat is in softwareontwikkeling al vrij gebruikelijk, maar het maakt een essentieel verschil voor fysieke producten.

Tot slot

Een Proof of Concept laat zien dat het gemaakt kan worden.
Een prototype laat zien hoe het gemaakt is.
De pilot is een kleinschalige implementatie van het product, concept of idee om de levensvatbaarheid aan te tonen.
Een MVP vraagt aan potentiële gebruikers of ze jouw productidee nodig hebben of niet. En daarbij onderzoek je tegelijkertijd of je de juiste kernwaarden aanbiedt. Dit lees je in het artikel: Wat is een Minimum Viable Product (MVP)?

Een prototype is een onderdeel van de Business Model Canvas van Alex Osterwalder en de Lean Canvas van Ash Maurya.